We maken een keuze en achteraf proberen we er een verhaal van te maken. Vaak gepaard met een emotie. Dat was een stomme keus! Dat was een geweldige keus!
Van sommige keuzes kunnen we nachtenlang wakkerliggen. Veel keuzes vergeten we, tot we op een rustig moment in de trein starend uit het raam opeens beseffen: als ik toen niet dit of dat, dan was dit of dat niet gebeurd.
Het lijkt wel alsof ons hoofd bij elke keuze die we maken een moralistisch oordeel erover willen vellen. Is het ons eigen oordeel? Of de stemmen van de mensen om ons heen die we horen echoën in ons hoofd?
De vrije wil, een van mijn favoriete filosofische onderwerpen, kan je via een goede argumentatie volledig buitensluiten. Maar ze vinden nu ook wetenschappelijke bewijzen dat de vrije wil niet bestaat. Ze stoppen dan je hoofd in zo’n scanner en laten je dan een keuze maken. Net voordat je je bewust wordt van welke keuze je gaat maken, blijken je hersenen al eerder de keuze gemaakt te hebben. Er lichten al gebieden op voordat je zelf denkt: ik til mijn arm op. Ik kies de Mars in plaats van de Snickers.
De vrije wil is een illusie van ons bewustzijn. Maar wel een fijne illusie. We willen graag controle hebben. Of in ieder geval het idee van controle hebben. Mondkapjes geven een gevoel van controle. Winkelwagens ontsmetten met alcohol geven controle. Ook al vermorzel je er geen enkel virus mee. Onze hele samenleving zit vol met controlemechanismen die eigenlijk nergens op slaan. Maar ja, controle.
Ik denk niet dat er slechte keuzes bestaan. Als je een keuze maakt, is dat de enige keuze die je op dat moment kon maken. Een optelsom van al je ervaringen die achter je liggen.
Intuïtief. Rationeel. Een ingewikkelde mix in ons hoofd waarom we doen wat we doen. Daarom is spijt hebben over iets best een gek iets. Ik kan me voorstellen dat keuzes niet goed uitpakken en je daar een gemengd gevoel bij hebt. Dat je zegt: ’Sorry dat ik dit heb gedaan. Ik was me niet bewust van het effect op jou.’
Maar hoe kan je spijt hebben van iets als dat de enige keuze was die je op dat moment kon maken? Want anders had je wel een andere keuze gemaakt. Je had namelijk geen keus.
In mijn boek ‘Ze gingen samen het toilethokje in.mp4’ zitten passages over keuzes maken en of spijt hebben zinvol is of niet.
Er zit troost in de gedachte dat je eigenlijk niets kon doen aan je eigen stommiteit. Het gevaar van zo denken, is dat je daardoor automatisch minder empathisch wordt naar een ander. Je wordt er lui, egoïstisch en zelfs oneerlijk van blijkt uit onderzoek.
Maar wat is de andere kant? Het idee dat je er wel wat aan kan doen? De rest van je leven met schaamte rondlopen? Woede? Spijt? Schuldgevoel? Dat is toch ook geen leven?
Hoe stom de gevolgen van je keuzes ook waren. Je kon er niets aan doen. De ander ook niet.
Daarom ben ik het niet geheel eens met de suggestie dat je minder empathisch wordt als je weet dat je geen vrije wil hebt. Het maakt mij juist nog empathischer. Het is niet dat ik de ander per se beter begrijp, maar ik oordeel wel minder snel. Het maakt me meer vergevingsgezind en ook een warmer mens.
Spinoza zei: ‘Men moet menselijke handelingen niet bespotten, niet betreuren, niet veroordelen, maar begrijpen.’
Ik doe m’n best (alsof ik een keuze heb).
Wat me het volgende doet afvragen: ‘Zit in de ander beter begrijpen vergeving verscholen?’
Zit in jezelf beter begrijpen vergeving verscholen?
Liefs,
Tomson
