Lieve vreemdeling,
De oude Grieken. Bedanken we ze wel goed genoeg?
Het alfabet.
Democratie.
De olympische spelen.
Griekse yoghurt.
Souvlaki.
Op z’n Grieks doen.
(Google maar. Viespeuk.)
Die oude Grieken hadden elk jaar een reden tot een feestje. Namelijk het oogstfeest. Ze eerden daar de god Dionysus.
Dat was de god van de extase, de vruchtbaarheid.
Grappig detail: de god werd vaak met vrouwelijke trekjes afgebeeld. Gewoon een gevoelig non-binair persoon dus!
Kijk. Brabo’s en Limburgers gaan ook elk jaar flink naar de klote, al dansend in een kroeg met gekke kleren aan.
Maar de Grieken konden ook goed naar de klote gaan tijdens dat oogstfeest.
Die gingen dus met z’n allen tijdens die feestweek toneelstukken bekijken van minimaal vier uur.
Beat that, Limburg en Brabant!
Niet alleen dat.
Al die toneelstukken gingen over het lijden van de mens.
Zwartgallige jongens.
(Mijn type mens.)
Wij kennen deze toneelstukken onder de naam Griekse tragedies.
Tragedie betekent letterlijk bokkenlied.
Je weet wel. Van de bok. Met de sik.
Niemand weet wat een toneelstuk nou met een bok te maken heeft.
Maar het klinkt best cool:
Maak kunst van je bokkenlied!
Goed.
Ik wil dat je niet te licht denkt over de Griekse toneelstukken.
Ze zijn qua kunstvorm het hoogst haalbare wat de mens ooit bereikt heeft.
There.
I said it.
Al wil ik best wel een avondje met je filosoferen of de film qua kunstvorm het Griekse toneelstuk van de troon heeft gestoten.
Besef.
Al die artistieke disciplines die samen komen in een toneelstuk.
Teksten schrijven.
Decors bouwen en schilderen.
Kostuums maken.
Liederen en muziek.
Acteren.
Dansen.
Het is de ultieme kunstvorm waar mensen in grote getale aan meewerken.
Ik krijg daar dus tranen van in mijn ogen.
Zuurpruim Nietzsche debuteerde met het boek De geboorte van de tragedie.
Hij betoogt daarin dat de Griekse tragedie de ultieme samensmelting is van de twee grootste tegenstellingen van de mens.
Het intuïtieve en de logica.
De logica is God Apollo. Deze vent was onder andere beschermheer van de beeldende kunst.
Dionysus is de god van het vage. Het abstracte. Het mythische. De waanzin. God van de epische Griekse verhalen.
Nietzsche betoogt dat deze twee menselijke stromingen die tal van kunstuitingen hebben, samenkomen in het toneelstuk. De menselijke en goddelijke kant worden belicht. Er wordt een evenwicht gevonden tussen gevoelens en logica.
Tussen goddelijke interventies en menselijk lijden.
Als je een samenvatting van een toneelstuk leest, lijkt het meer een sprookje over mensen die het lot willen ontlopen, tot een Griekse god ingrijpt.
Maar die tragedies waren veel meer dan dat.
Echt.
VEEL MEER.
In die toneelstukken worden namelijk tegenstellingen onderzocht die we in ons hebben. Er vindt een onderhandeling plaats tussen wij en zij.
Tussen hoe je naar je vijand moet kijken en naar jezelf.
Moet je je vijand haten?
En als je de oorlog wint van de vijand. Moet je dan feesten bij hun lijken?
Of vraagt het nederigheid en menselijkheid om in te zien dat de verslagen soldaten ook vrouwen, kinderen en dromen hadden?
Daar gingen de toneelstukken van Euripides over. Bijvoorbeeld De Trojaanse vrouw en Hecuba.
Dit zijn morele dilemma’s waarop geen makkelijk antwoord te geven is.
Centraal in al die toneelstukken staat het lijden van de mens. Het is niet zo dat elk toneelstuk slecht afloopt. Integendeel. Maar het gaat wel om de kern van onze gevoelens.
Je lijdt als je iets achterlaat en op weg bent naar iets nieuws.
Zoals liefdesverdriet.
Of het moment dat je als overwinnaar van het slagveld stapt, terwijl je omringd bent door duizenden dode lichamen van vriend en vijand.
Maakt je dat echt blij?
Je bent na een oorlog niet meer dezelfde persoon.
Hoe kan je juichen als je zoveel leed hebt meegemaakt?
De tragedies gaan over deze overgangen in onze levens.
En die Grieken hadden het toen zwaar.
Ze waren verzeild in tal van oorlogen. Er heersten tal van epidemieën.
Het was gewoon kut.
Daarom.
Maak er kunst van.
Voer het uit op het podium.
Zodat iedereen zich gevoeld voelt.
(Eigenlijk gehoord voelt. Maar volgens mij bedoelen we allemaal gevoeld, toch?)
Je zou het melancholie kunnen noemen.
Maar de Grieken noemden dit het bokkenlied.
(Rare jongens, die Grieken.)
Kort samengevat: de Griekse tragedies gaan over die tegenstellingen die we in ons hebben.
En dat is nog steeds actueel.
In je dieselauto naar de stad rijden, om daar een duurzame trui te kopen bijvoorbeeld.
Die toneelstukken spelen continu met ‘het lot’. Een of andere ziener voorspelt de toekomst.
De hoofdpersoon doet er alles aan om het lot te ontlopen en ontketent daardoor toch het lot.
Zoals het toneelstuk Oedipus. Hij weet dat hij zijn vader vermoordt en zijn moeder bezwangert en tegelijkertijd weet hij het niet als hij zijn vrouw zwanger maakt. Wat dus later zijn moeder blijkt te zijn.
(Het ligt ingewikkeld).
Klinkt dit onrealistisch?
Kijk naar onszelf. We weten dat de aarde naar de klote gaat door ons consumentengedrag. Maar ik heb vanochtend toch nog even de douche een tikkeltje warmer gezet en ik heb er tien minuten langer onder gestaan dan noodzakelijk was.
Ik ben dader en slachtoffer.
Ik weet het en ik weet het niet.
Even terug naar zuurpruim Nietzsche.
Hij is ervan overtuigd dat god Apollo heeft gewonnen in onze huidige wereld. Niet alleen is de hedendaagse kunst zwaar klote, de hele samenleving is zwaar klote.
Want die optimistische rationele Apollo-kant heeft onze samenleving overgenomen.
We geloven als westerse samenleving namelijk dat elk probleem opgelost kan worden. Kanker. Virussen. Zelfs de dood.
Ook op individueel niveau.
Als jij je klote voelt, ligt dat aan jezelf. Doe er wat aan, dan voel je je weer blij.
We negeren steeds meer onze duistere, dionysische kant.
Die van het vage.
De mystiek.
De chaos.
De hang naar verdoving en plezier.
Naar zinloosheid.
Als de samenleving alleen maar optimisme en ‘Wees gelukkig!!!!’ nastreeft, wat doet dat met ons mensen die ook een hang naar verdoving en mystiek hebben?
Dat maakt ons verward.
En ik snap Nietzsche volledig als hij eigenlijk zegt: ‘Waar is die intuïtieve kunst heen?’
Als ik een willekeurige Marvel-film opzet, wint de held altijd. Omdat de held optimistisch is en de vijand door en door slecht.
Een Griekse tragedie zou een held niet laten winnen, zonder in twijfel te trekken of de slechterik wel de slechterik is. Dus kan je dan wel winnen? Zijn er niet gewoon twee verliezers?
Diep.
Heel diep.
En dat is wat kunst moet zijn.
Tegenstellingen onderzoeken.
Goed.
Laat ik tot de kern van mijn betoog komen, voor ik nog eens 1000 woorden erbij schrijf.
Ik zeg dus niet voor niets: ‘Maak kunst van je bokkenlied.’
Ik kwam deze opmerking tegen in een boek over Griekse tragedies:
“Why does tragedy exist? Because you are full of rage. Why are you full of rage? Because you are full of grief.”
Een stukje verder staat dit:
“If tragedy is the rage that follows from grief, then why is one full of grief? Because we are full of war and people have been killed. Tragedy might be defined as a grief-stricken rage that flows from war. We live in a world whose frame is war and where justice seems to be endlessly divided between claim and counterclaim, right and left, conservative and progressive, believer and nonbeliever, freedom fighter and terrorist, or whatever.”
(..)
Yet, Greek tragedy is a war story without a John Wayne figure, without a swaggering individualist who is the sole source of good in a world gone bad. On the contrary, in Greek tragedy, the hero is not the solution to the problem, but the problem itself.
Critchley, Simon. Tragedy, the Greeks and Us (p. 17).
Dit zijn grote woorden over oorlog en tegenstellingen.
Maar in jouw en mijn leven vindt ook strijd plaats.
Tussen voldoen aan andermans verwachtingen en doen wat je echt wil.
Tussen in je bed blijven liggen of toch wat van je dag maken.
In zingeving vinden in een wereld die zinloos aanvoelt.
We zijn elke dag in oorlog. Dat wat we voelen, is het slagveld. De ene keer wint de woede, de andere keer de empathie.
Dat is waarom je kunst moet maken.
Om die tegenstellingen in jezelf te onderzoeken.
Om erachter te komen aan welke kant van het slagveld jij staat.
En tot de conclusie te komen dat jijzelf het probleem bent.
We zijn als mens tegengestelde wezens.
Dat is een paradox.
Maar het onderzoeken waard.
Daarom.
Maak kunst van je tragedie.
Elke donderdag en vrijdag vertel ik per e-mail hoe jij van je tragedie kunst maakt.
Je vindt op mijn blog een overzicht van al mijn benoemde boeken in deze dagelijkse mails.
Liefs,
Tomson
