Lieve vreemdeling,
Deze tekst heb ik vorig jaar al eens gedeeld. Nu een update versie.
Liefs,
Tomson
Jij bent zelf het probleem
De oude Grieken. Bedanken we ze wel goed genoeg?
- Het alfabet.
- Democratie.
- De olympische spelen.
- Griekse yoghurt.
- Souvlaki.
- Op z’n Grieks doen. (Google maar. Viespeuk.)
Die oude Grieken hadden elk jaar een reden tot een feestje. Namelijk het oogstfeest. Ze eerden daar de god Dionysus.
Kijk. Brabo’s en Limburgers gaan ook elk jaar flink naar de klote, al dansend in een kroeg met gekke kleren aan.
Maar de Grieken konden ook goed naar de klote gaan tijdens dat oogstfeest. Die gingen dus met z’n allen tijdens die feestweek toneelstukken bekijken van minimaal vier uur.
Beat that, Limburg en Brabant!
Niet alleen dat. Al die toneelstukken gingen over het lijden van de mens. Zwartgallige jongens. (Mijn type mens.)
Wij kennen deze toneelstukken onder de naam Griekse tragedies.
Tragedie betekent letterlijk bokkenlied.
Ik wil dat je niet te licht denkt over de Griekse toneelstukken.
Ze zijn qua kunstvorm het hoogst haalbare wat de mens ooit bereikt heeft volgens zuurpruim Nietzsche.
Al wil ik best wel een avondje met je filosoferen of de film qua kunstvorm het Griekse toneelstuk van de troon heeft gestoten.
Besef.
Al die artistieke disciplines die samen komen in een toneelstuk.
- Teksten schrijven.
- Decors bouwen en schilderen.
- Kostuums maken.
- Liederen en muziek.
- Acteren.
- Dansen.
Het is de ultieme kunstvorm waar mensen in grote getale aan meewerken.
Ik krijg daar dus tranen van in mijn ogen.
Zuurpruim Nietzsche betoogt daarin dat de Griekse tragedie de ultieme samensmelting is van de twee grootste tegenstellingen van de mens.
Het intuïtieve en de logica.
Apollo en Dionysos.
Als je een samenvatting van een toneelstuk leest, lijkt het meer een sprookje over mensen die het lot willen ontlopen, tot een Griekse god ingrijpt.
Maar die tragedies waren veel meer dan dat.
Echt.
VEEL MEER.
In die toneelstukken worden namelijk tegenstellingen onderzocht die we in ons hebben als mens. Er vindt een onderhandeling plaats tussen wij en zij.
Tussen hoe je naar je vijand moet kijken en naar jezelf.
Moet je je vijand haten? En als je de oorlog wint van de vijand, ga je dan feesten bij hun lijken? Of vraagt het nederigheid en menselijkheid om in te zien dat de verslagen soldaten ook vrouwen, kinderen en dromen hadden?
Daar gingen de toneelstukken van Euripides over. Bijvoorbeeld De Trojaanse vrouw en Hecuba.
Dit zijn morele dilemma’s waarop geen makkelijk antwoord te geven is.
Centraal in al die oude toneelstukken staat het lijden van de mens. Het is niet zo dat elk toneelstuk slecht afloopt. Integendeel. Maar het gaat wel om de kern van onze gevoelens.
Je lijdt als je iets achterlaat en op weg bent naar iets nieuws.
Zoals liefdesverdriet.
Of het moment dat je als overwinnaar van het slagveld stapt, terwijl je omringd bent door duizenden dode lichamen van vriend en vijand.
Maakt je dat echt blij?
Je bent na een oorlog niet meer dezelfde persoon.
Hoe kan je juichen als je zoveel leed hebt meegemaakt?
De tragedies gaan over deze overgangen in onze levens.
En die Grieken hadden het toen zwaar.
Ze waren verzeild geraakt in tal van oorlogen. Er heersten tal van epidemieën.
Je zou het melancholie kunnen noemen wat ze voelden.
Maar de Grieken noemden dit het bokkenlied.
Die tegenstellingen in ons en de maatschappij zijn nog steeds actueel.
In je dieselauto naar de stad rijden, om daar een duurzame trui te kopen bijvoorbeeld.
Dat is niet hypocriet. Dat is hoe het gaat.
Het lot haalt je in
De Griekse tragedies spelen continu met ‘het lot’.
Een of andere ziener voorspelt de toekomst.
De hoofdpersoon doet er alles aan om het lot te ontlopen en ontketent daardoor toch het lot.
Zoals in het toneelstuk Oedipus. Hij weet dat hij zijn vader vermoordt en zijn moeder bezwangert en tegelijkertijd weet hij het niet als hij zijn vrouw zwanger maakt. Wat dus later zijn moeder blijkt te zijn. (Het ligt ingewikkeld).
Klinkt dit onrealistisch?
Kijk naar onszelf. We weten dat de aarde naar de klote gaat door ons consumentengedrag. Maar ik heb vanochtend toch nog even de douche een tikkeltje warmer gezet en ik heb er tien minuten langer onder gestaan dan noodzakelijk was.
Ik ben dader en slachtoffer.
Ik weet het en ik weet het niet.
Even terug naar zuurpruim Nietzsche.
Hij is ervan overtuigd dat god Apollo heeft gewonnen in onze huidige wereld. Niet alleen is de hedendaagse kunst zwaar klote, de hele samenleving is zwaar klote.
Want die optimistische, rationele Apollo-kant heeft onze samenleving overgenomen.
We geloven als westerse samenleving namelijk dat elk probleem opgelost kan worden. Kanker. Virussen. Zelfs de dood.
Ook op individueel niveau.
Als jij je klote voelt, ligt dat aan jezelf. Doe er wat aan, dan voel je je weer blij.
We negeren steeds meer onze duistere, dionysische kant.
Die van het vage.
De mystiek.
De chaos.
De hang naar verdoving en plezier.
Naar zinloosheid.
Als de samenleving alleen maar optimisme en ‘Wees gelukkig!!!!’ nastreeft, wat doet dat met ons mensen die ook een hang naar verdoving en mystiek hebben?
Dat maakt ons verward.
En ik snap Nietzsche volledig als hij eigenlijk zegt: ‘Waar is die intuïtieve kunst heen?’
Als ik een willekeurige Marvel-film opzet, wint de held altijd. Omdat de held optimistisch is en de vijand door en door slecht.
Een Griekse tragedie zou een held niet laten winnen, zonder in twijfel te trekken of de slechterik wel de slechterik is. Dus kan je dan wel winnen? Zijn er niet gewoon twee verliezers?
Diep.
Heel diep.
Laat ik tot de kern komen van mijn betoog.
Onderzoek je gevoelens en kom erachter hoe tegenstrijdig ze zijn.
Tussen voldoen aan andermans verwachtingen en doen wat je echt wil.
Tussen in je bed blijven liggen of toch wat van je dag maken.
In zingeving vinden in een wereld die zinloos aanvoelt.
We zijn elke dag in oorlog. Dat wat we voelen, is het slagveld. De ene keer wint de woede, de andere keer de empathie.
Word je meer bewust! Schrijf.
Elke donderdag mijn mini-hoofdstukjes uit een ongepubliceerd non-fictieboek Maak kunst van je tragedie. Lees ze hier allemaal terug.
