Een prachtig woord, maar ook best een ingewikkeld begrip. Daarom scherp ik vandaag duidelijkheid door dit woord uit te leggen. In de meest simpele vorm. Ja er stond scherp.
Dinsdag gaan we het over Billie Eilish hebben en waarom juist in duisternis schoonheid ontstaat.
Woensdag mijn favoriete (melancholische) tv-serie uit 2022.
Donderdag de meest simpele uitleg van creativiteit (het is niet wat je denkt dat het is).
Voor we overgaan op wat ‘melancholie’ nou is, nog even kort mijn Instagram-experiment.
Sinds dit jaar probeer ik elke dag rond 16 uur een korte observatie van een paar zinnen op te schrijven en te delen op Instagram.
• Het moet een observatie of les zijn die ik die dag heb geleerd.
• Gekoppeld aan mijn hoofdboodschap ‘stop met gelukkig worden. Wees melancholisch’.
• Waar mijn volgers ook echt wat aan hebben.
• Maar ik praat eigenlijk vooral tegen mezelf.
Zo zien mijn 16.00 uur updates eruit.
We gaan vandaag de derde week in en het begint ‘aan te slaan’.
Sommige mini-observaties worden massaal gedeeld, wat me weer tientallen nieuwe volgers oplevert. En mijn huidige volgers voelen zich gezien in hun verwarrende gevoelens.
En weet je wat het meest gekke is aan dit alles?
Dat ik afgelopen jaren heb geëxperimenteerd met social media theorieën, systemen en formules op Instagram en er weinig gebeurde.
Maar deze oprechte aanpak van de belangrijkste gedachte logisch opschrijven, het meeste effect heeft.
Als je het voorbij ziet komen op je tijdlijn, geef het alsjeblieft een hartje. Het is echt heel moeilijk om mijn 21.000 Instagram-volgers te bereiken tegenwoordig.
Elk hartje helpt.
Goed.
En dan nu.
Melancholie.
We zijn allemaal wel eens melancholisch
Melancholie is een verzamelnaam voor verschillende gemoedstoestanden met als grootste overeenkomst ‘verlies’.
Mijn punt is dit: Ieder mens zal op een dag geconfronteerd worden met ‘verlies’. Van een dierbare. Van energie. Van zingeving. Van hoop. Van ambitie. Van fitheid. Van tijd. Dit besef van verlies veroorzaakt complexe gevoelens, waar we moeilijk duiding aan kunnen (en durven te) geven in taal.
Deze toestand laat zich het best omschrijven als melancholie. Een woord met meerdere lagen.
Hoogleraar Karin Johannisson omschrijft drie dimensies in melancholie:
Een stemming
Een gevoel
Een ziekte
Je melancholisch voelen wordt regelmatig verward met depressie. Het voelen is wat anders dan depressief zijn (een ziekte).
Ik weet als ervaren melancholicus én ex-depressie patiënt (lol) als geen ander dat er een enorme kloof zit tussen deze twee staten van zijn. Ook al zit er een ophaalbrug tussen deze twee.
Melancholie verrijkt je leven
Er is niets mis met periodes van diepe melancholie voelen. Het is een menselijke reactie op het leven.
Het is een vorm van terugtrekken in jezelf met vergankelijke gedachten.
Vergeet niet dat melancholie een belangrijke bron voor empathie, creativiteit en zelfreflectie is.
Net zoals er mystieke aspecten aan kleven die we moeilijk kunnen uitleggen.
Freud omschreef melancholie als verlies van iets waarvan je niet weet wat het is. (Mijn permanente staat van zijn.)
Vele kunstenaars en wetenschappers hebben hun beste werk geleverd na periodes van diepe melancholie.
Even name-droppen:
Kafka.
Darwin.
Wittgenstein.
Schopenhauer.
Sylvia Plath.
Marcel Proust.
Virginia Woolf.
Aristoteles omschreef de melancholicus via het veel aangehaalde citaat:
Alle geniale mensen zijn melancholici.
Die melancholische toestand heeft namelijk wat weg van genialiteit. Omdat je verbanden ziet, die je normaal niet zag. Je snapt de hardheid én schoonheid van het leven op een heel andere manier. Je krijgt inzichten die spiritueel aanvoelen. Je levert werk af waarvan je niet had gedacht dat je dat kon.
Maar laten we niet vergeten dat er ook een destructieve kant aan melancholie zit.
De kant van waanzin, zelfwalging en zelfdestructie.
De zelfdestructieve kant van melancholie
De melancholische gevoelens kunnen ook lust, honger en vernietiging opwekken. In de middeleeuwen koppelden ze deze toestand aan de wolvenman (niet te verwarren met een weerwolf).
Om Johannison samen te vatten:
De wolvenman is een tragisch en eenzaam figuur die andere mensen vermijdt. Die is het liefst actief in de nacht, in het donker en heeft een ontembare honger.
Zie je in deze omschrijving ook iemand met depressieve klachten?
Vermijden
Moeilijk slapen
Ontembare driften
In de wolvenman zagen ze een metafoor voor de destructieve kanten van melancholie.
De hang naar zuipen, wilde seks, manisch janken en schreeuwen, om je angst en je demonen de baas te worden.
Melancholie kent daarom vele kanten en is misschien daarom een moeilijk samen te vatten woord. Kijk maar naar hoeveel gevoelens je aan melancholie kan koppelen.
De vele gedaantes van melancholie
Elk woord betekent nét iets anders.
Hier komen de bekendste melancholische gevoelens:
Niet aanwezig zijn in de wereld
Zwaarmoedigheid
Overgevoeligheid
Onverschilligheid
Neerslachtigheid
Rusteloosheid
Vermoeidheid
Onzekerheid
Somberheid
Verveling
Angst
🪐 Nog een persoonlijke melancholische noot
Ik merk zelf dat veel mensen moeite hebben met het begrip melancholie. Ze ervaren de wereld zwart of wit. Goed of fout. Dit mag of dit mag niet.
Melancholie koppelen ze aan depressie en duisternis, zonder het licht erin te zien.
Die opstelling in het leven begrijp ik: als iedereen het rode en groene stoplicht als oranje zou interpreteren, is het chaos en verderf op de kruispunten in Nederland.
Maar het leven is niet zo simpel als een stoplicht. Gevoelens zijn niet zo eenvoudig als ‘ik vind jou lief’ of ‘ik vind jou stom’.
Je kan van iets houden dat je haat. Je kan gelukkig zijn, terwijl je je tegelijkertijd ongelukkig voelt. Je kan met tranen in je ogen glimlachen.
Je kan iets mooi of opwindend vinden wat in- en in duister is.
Melancholie daagt je uit je overtuigingen en oordelen opnieuw te analyseren.
Daarin zit groei in verborgen.
Na periodes van melancholie kan je daadwerkelijk als ander mens eruit komen.
Niet alleen de relatie met jezelf is veranderd, maar je beseft ook dat de relatie met mensen om je heen veranderd is.
Het is het meest hoopvolle dat je uit een melancholische periode gaat halen.
Maar laten we de ogen niet sluiten voor de zwarte kant van melancholie. Want deze periodes kunnen je volledig de leegte intrekken, naar de kant van depressie.
Mijn favoriete mystieke psychoanalyticus Thomas Moore zegt bijna troostend: als je de afgrond in wordt gedrukt door de melancholie, ga er dan juist nog dieper in hangen. In dat gevoel van zwartheid, apathie en leegte.
Schrik niet van wat je tegenkomt. Want diep onder die depressie vind je uiteindelijk iets dat je weer naar boven brengt.
😱 Een quote als afsluiter
Of wat Victor Hugo (Franse schrijver) zei:
Melancholie is het geluk om droevig te zijn.
🤿 Als je de diepte in wil gaan
• Filosoof Joke Hermsen heeft een fantastisch boekje geschreven over melancholie. Melancholie van de onrust.
• Alain de Botton (van School of life) heeft vorig jaar een boekje over melancholie geschreven. Ik moet ‘m nog lezen. Het heet ‘De vele gezichten van melancholie’.
