Memento mori is een Latijnse spreuk die je dagelijks helpt herinneren dat het leven vergankelijk is en dat je dingen moet doen waar je invloed op hebt.
Mijn punt is dit: Te veel dagelijkse energie gaat voor mensen verloren aan frustraties en ergernissen waar je geen invloed op hebt. Bijvoorbeeld het moment dat op het matrixbord op het station verschijnt ‘vertraging 20 minuten’. De reactie van tientallen reisgenoten is een absurd toneelstuk.
Memento mori.
De vertraging is tijdelijk ongemak. Over een jaar ben je deze dag vergeten. Over honderd jaar ben jij vergeten. Waarom maak je je zo druk? Die trein komt er niet eerder door.
Laat memento mori ook je prioriteiten bepalen. Als het morgen voorbij is, wat zou ik vandaag dan gedaan willen hebben?
Doe dat. De rest is niet belangrijk genoeg.
17de eeuws pareltje van Vlaming Cornelis Norbertus Gysbrechts. Al die symbolen die vergankelijkheid laten. zien. Doodshoofd. Kaars. Zandloper. Lege beker.
Latijnse spreuk, vooral omarmd door christenen
Memonto mori betekent: gedenk dat gij zult sterven.
Een term die in de middeleeuwen door christenen veelvuldig is gebruikt. Herinner jezelf eraan dat je doodgaat. Leef daarom volgens de christelijke principes.
Je zag dit terug in de vele kunstwerken uit die tijd met daarin doodskoppen, brandende kaarsen en klokken als symbool voor memento mori.
Maar de Romeinen gebruikten deze term ook al.
Pieter Claesz uit Haarlem kon er ook wat van in de 17de eeuw.
Een slaaf memento mori laten zeggen
De Romeinen eerden graag hun helden van het slagveld met roem, triomfbogen, gejuich, lauwerkransen en trosjes druiven.
Maar ze waren zich ook zeer bewust van hoogmoed. Een Romeinse held mocht niet denken dat het écht bijzonder was.
Daarom was er een ritueel. Alleen weggelegd voor de echte helden.
Deze Romein kreeg een slaaf toegewezen. En die slaaf heeft maar een taak: de hele dag achter je aanlopen en ‘Memento mori’ tegen je zeggen.
Zodat je niet vergeet dat je mens bent en op een dag gewoon sterft.
Wat iemand niet heeft, kan hij niet verliezen.
Een van de bekendste Romeinse keizers (en filosoof) is Marcus Aurelius.
Zijn boekje Persoonlijke notities is een van mijn favoriete stoïcijnse werken. Ook wel eens vertaald als ‘Overpeinzingen’ en in het Engels als ‘Meditations’.
De stoïcijnen omarmen memento mori.
Zij zien de dood als onderdeel van de cyclus van de natuur. Daar moet je niet voor vrezen. Je zult tot stof wederkeren. Zoals je ooit ook stof was.
Zo ook Marcus.
Dit is een van de mooist geschreven passages uit zijn boekje:
Ook als je 3000 jaar zou leven of zelfs 30.000, moet je toch wel bedenken dat iedereen alleen dat stukje van zijn leven verliest dat hij op dat moment leeft, en dat niemand een ander leven heeft dan het stukje dat hij verliest.
Het langste leven komt dus op hetzelfde neer als het kortste. Het heden duurt namelijk voor iedereen even lang en dus is wat teloorgaat gelijk.
Zo blijkt wat verloren wordt, maar een ogenblik te zijn. Het verleden en de toekomst kun je immers niet verliezen. Want hoe zou iemand je kunnen afnemen wat je niet bezit?
Wees je dus altijd bewust van deze twee dingen: ten eerste, dat sinds het begin der tijden alles gelijkvormig is en zich steeds weer herhaalt.
Het maakt dus niets uit of iemand hetzelfde schouwspel 100 jaar aanziet of 200 of oneindig lang.
Ten tweede, dat de alleroudste en het kind dat heel jong moet sterven, hetzelfde verliezen bij hun dood. Ze worden namelijk alleen beroofd van het heden. Dat is het enige dat ze hebben. En wat iemand niet heeft, kan hij niet verliezen.
De enige manier om bewust te zijn van het heden: memento mori.
Je hebt maar 4.000 weken in je leven
Journalist Oliver Burkeman heeft het boek Four thousand weeks geschreven.
Hij zegt dat we moeten ophouden met onze tijd zo efficiënt mogelijk inrichten. We willen te veel en doen daardoor te weinig en voelen ons er schuldig over.
Het levert je niets op. Je bereikt het walhalla van efficiëntie nooit. Het berooft je van wat er echt toe doet in het leven.
Zijn advies:
Je kunt niet alles doen in het leven
Maak keuzes
Stel grenzen
Kap met je fomo-gevoelens
Beperk afleiding
Wees geduldig
Omarm onzekerheid
Geniet van wat je nu kan doen in plaats van je te richten op ‘later’
En accepteer dat je maar 4.000 weken te leven hebt.
Eigenlijk een moderne memento mori, die 4.000 weken (oftewel 76 jaar).
🪐 Nog een persoonlijke melancholische noot
Volgens mij heb ik het wel eens vaker geschreven.
De stoïcijnse filosofie vond niet mij. Mijn gevoel over de wereld vond de stoïcijnse filosofie.
Ik dacht altijd dat ik een rare was met gedachten als ‘En morgen is het opeens allemaal voorbij. Dus waar maak ik me toch druk om?’
Was er een hele filosofie uit de Griekse oudheid die dit als uitgangspunt heeft!
Wat een verademing.
Memento mori hangt in mijn gang als mini-schilderij. Ik heb het zo opgehangen dat de postbode het kan zien, als die weer eens een pakket vol frustratie door de brievenbus drukt.
Maar serieus.
Het helpt me bij twijfel (of frustratie) altijd om erover na te denken dat ik over 100 jaar vergeten ben en over 1000 jaar al helemaal.
Toen ik nog op kantoor werkte, zei ik regelmatig tegen collega’s: ‘Op je begrafenis leest dus niemand je cv voor hè’ als een project weer eens voor geen meter liep.
Het ontspant, dit soort opmerkingen.
Het doet er allemaal niet toe.
En elke keer als ik ergens de spreuk ‘Carpe diem’ zie (pluk de dag), verbeter ik het in mijn hoofd met ‘Memento mori.
