En dan vandaag een spoedcursus mythen, lieve vreemdeling.
Mijn interpretatie van het boekje Mythen van theoloog Karen Armstrong.
Ben je er klaar voor?
We ervaren de wereld zoals die is: fysiek. Alles wat je ziet, wat je met je handen voelt, wat je hoort.
Maar we beleven ook een andere wereld die je rationeel gezien niet kan uitleggen.
Dat is de wereld van ons voorstellingsvermogen.
In dit gebied geven we zin aan de wereld die zo chaotisch en onlogisch overkomt. Dit is ook de wereld waarin we ons dingen gaan voorstellen om die vervolgens in de fysieke wereld uit te werken.
Denk bijvoorbeeld aan de oorsprong van wetenschap. ‘Hoe zou dit werken? Zou het hierdoor komen? Laten we het testen’
Maar dit is ook de wereld die je voelt als je een roman leest. Je ‘ziet’ het verhaal voor je. Of als iemand je een verhaal vertelt.
En dit is ook de wereld van de mythen.
Alle culturen overal op de wereld hadden hun eigen mythologie. De grap is dat een deel van die verhalen met elkaar overeenkomt. Veel verhalen zijn van cultuur op cultuur overgenomen.
Zoals dat iconische beeld van Maria die baby Jezus vastheeft. Dat is weer overgenomen van de oude Egyptenaren. Isis die de baby vasthield.
En sommige culturen zijn nooit met elkaar in contact gekomen en toch hadden ze dezelfde verhalen.
Isis en Maria. Geen toeval.
FASCINEREND!
Ok. We gaan door.
Mythe als kunstvorm
Je moet mythen als een kunstvorm zien, zoals een roman dat is of een schilderij of fotografie.
Een mythe is een verhaal dat je belangrijke inzichten geeft over het leven. Dit is het fundament. Als een mythe dit effect niet op de luisteraar heeft, heeft de mythe gefaald.
Het mythische verhaal vertelt ons hoe je een ‘volledig mens’ bent. Het is de ‘dood’ en ‘wedergeboorte’ in metaforische zin.
Mythen lopen hand in hand met ons bestaan als mens.
Het is een ‘default modus’ in ons brein, om de wereld om ons heen te mythologiseren.
We zijn niet alleen.
Er zijn vermoedens dat neanderthalers en andere mensensoorten hier ook aan deden. En de mythe was altijd gekoppeld aan rituelen en ceremoniën.
Let op: Dit is heel belangrijk om te begrijpen.
Mythen gaat niet over feiten.
Het is geen geschiedschrijving.
Mythe is een spel. Zoals kinderen een hele wereld bij elkaar kunnen fantaseren.
Mythologie is pure betekenis en zingeving in de levens van de mens en had een belangrijke dagelijkse plaats in de dag.
Ik ben zelfs van mening dat het nu nog steeds dagelijks in ons leven zichtbaar is, maar we zijn een beetje verleerd om op een mythische manier naar de wereld te kijken.
Armstrong geeft vijf kenmerken mee over wat een mythe is.
Vijf kenmerken van de mythe
De mythe heeft wortels in de dood en de angst voor de dood.
De mythe vraagt altijd om offers, gekoppeld aan rituelen.
De mythe dwingt je naar een ervaring/wereld te gaan die je niet kent.
De mythe is geen verhaal. Het vertelt je hoe te leven.
De mythe schetst een wereld/overgang om naartoe te gaan. De plek van de goden. De ‘hemel’. Daar is alles mooier, beter, perfecter dan in onze wereld.
Mythen zijn geen verlangen naar ‘later’ of een nostalgie naar het paradijs dat we als mens hebben verlaten.
Centraal staat hoe we die paradijselijke, hemelse gevoelens in ons dagelijks leven kunnen ervaren.
Dus in het ‘NU’.
Kenmerk van mythes, zijn offers. Symbolisch als letterlijk.
De premoderne mens zag god overal
Het is goed om te beseffen dat de premoderne mens alles om zich heen zag als een uiting van de goden.
Zoals je ook religieuze mensen weleens hoort zeggen dat god overal aanwezig is.
Zelfs denker en een van mijn favoriete filosofen Spinoza zegt dit: god is overal.
Hoe moet je dit zien?
Ze ervaren alles als een uiting van oerkrachten, die we verklaren via mythes.
Een storm.
Seksuele lust.
Jaloezie.
Regenbogen.
De dood.
Want alles is één. Alles is verbonden.
De mythe is overal zichtbaar, als je metaforisch naar de wereld durft te kijken.
De kern van mythen
Dit is voor mij de kern van de functie van mythen.
Mythische verhalen zijn een uiting van het gevoel dat er meer is dan we zien.
Dat wat we intuïtief om ons heen voelen. Dat wat je ervaart als je ’s nachts naar de hemel staart. Of als je zo ongezond verliefd wordt op een persoon.
Het is die ‘andere wereld’ die we in onze buik voelen, maar waaraan we zo moeilijk uiting kunnen geven.
Centraal staan vragen als ‘Waar komen we vandaan?’ en ‘Waar gaan we heen?’ en hoe om te gaan met de dood en onze angst daarvoor?
Mythische verhalen geven een richting aan deze existentiële gevoelens.
Ik herhaal het nog een keer: de premoderne mens was niet bezig met de vraag of de verhalen ‘waar’ waren. Dat is een moderne benadering. Daar later meer over.
Het gaat echt puur over zingeving. Het gaat over de symboliek.
Mythes zijn gidsen over een dieperliggende waarheid. De verhalen van mythes veranderen ons als mens. Ze geven hoop. Ze geven een vervullend gevoel.
Zoals ik goede kunst ervaar, bijvoorbeeld een tv-serie, schilderij of prachtig muziekstuk. Het moet niet alleen ontroeren, het moet je wereldbeeld op de kop gooien.
Het laat je veranderen als mens.
Het geeft je een gevoel dat je niet alleen bent. Het geeft een gevoel van compassie, empathie en zingeving.
Mythos en logos
Als je bekend bent met het werk van Karen Armstrong, dan ken je deze termen waarschijnlijk.
Logos en mythos.
Logos is:
pragmatisch
objectief
feitelijk
vooruit
nieuw
optimistisch
controle
rationeel
efficiënt.
Het is je vader die altijd een goed, praktisch advies voor je klaar heeft staan bij elk probleem. Zelfs bij liefdesverdriet (geen handvol maar landvol).
Logos dus.
Je merkt al dat logos een omschrijving is van onze samenleving. Die is sinds de 16de eeuw omgeslagen naar ‘logos’ in plaats van ‘mythos’. Alles draait om efficiëntie, vooruitgaan en zaken feitelijk bekijken. Het is zeer optimistisch: elk probleem kan opgelost worden. Het is dat marktdenken. Het is kapitalisme.
Maar hoe moeten we omgaan met pijn, verdriet en gevoelens van zinloosheid?
Dat los je niet met een praktisch advies op.
Dat is de wereld van de mythos.
Dansen is mythos.
Symboliek is mythos.
De extase. De roes.
Rituelen als kaarsjes aansteken en een gebedje doen.
Muziek.
Het is alles waardoor je de wereld op een dieper niveau ervaart en voelt .
Mythos en logos zijn geen vijanden van elkaar. Ze lopen hand in hand. Een goede schrijver of filosoof legt de wereld bijvoorbeeld rationeel uit met mythosargumenten (metaforen en analogie).
De schokkendste wijziging in onze spirituele geschiedenis
Onze manier van mythebeleving is drastisch gewijzigd in de geschiedenis.
Echt extreem.
Dit wordt ook wel de axial age genoemd. Google maar. Dit is allemaal tussen 1.000 en 200 jaar voor 0 gebeurd.
In deze periode werden de religies uitgevonden die we tot op de dag van vandaag nog kennen:
Confucianisme
Taoïsme
Boeddhisme en hindoeïsme
Monotheisme (jodendom, waar veel later in de geschiedenis ook christendom en islam bij kwamen)
Grieks rationalisme
De geboorte van de moderne religie ontstond tegelijkertijd
Wat hebben deze religies en denkrichtingen met elkaar gemeen?
Het is een fundamentele wijziging in hoe we zingeving ervaren.
Dit is het idee:
‘We zijn niet overgeleverd aan het lot van de goden. We gaan zelf over onze bestemming.’
Klinkt als new age hè? Maar het is de kern van alle religies die we nu kennen.
Je zit zelf aan de knoppen.
Een fundamentele verandering in ons denken.
Oké. Ik ga hier morgen verder over praten als je dat oké vindt.
