Lieve vreemdeling,
Je zou denken dat onze geest kwetsbaarder is geworden door onze huidige maatschappij.
Randolph Nesse betwijfelt het. Een van zijn theorieën is dat depressie ook in de prehistorie moest voorkomen.
Hij heeft bewijzen hiervoor gevonden bij indianenstammen in de Amazone. Zeg maar mensen die geen telefoon hebben om ’s ochtends als eerste een mail van Tomson Darko te lezen bij het wakker worden.
Die mensen blijken ook regelmatig de kenmerken van een depressie te vertonen.
De oorzaak?
Doelen en wensen die niet lukken…
Die indianen zijn net zo menselijk als wij. En net zo gevoelig voor dat aspect van onze geest.
Goed. Wie is de Amerikaan Randolph Nesse?
Hij is evolutionair psychiater. Hij bekijkt onze hersenen via de bril van de evolutietheorie en heeft daar een boek over geschreven.
Onze geest (en ons lichaam) werkt op deze manier door miljoenen jaren evolutie. Die doet wat die doet, omdat die blijkbaar nut heeft (gehad) in de wereld om te overleven.
Dus zo moet je naar alles kijken wat er in ons hoofd gebeurt. Vraag je af wat het evolutionaire nut is.
Dus hij vroeg zich af: ‘Hoe kunnen we de kwetsbaarheid van onze geest dan verklaren?’
Waarom zijn we zo gevoelig voor depressie, angststoornissen, schizofrenie, etc.?
Dat zijn vrij nutteloze ziekten. Maar toch zijn ze er.
Hij geeft in zijn boek zes argumenten waarom onze geest én ons lichaam gevoelig zijn voor ziekten via de bril van de evolutietheorie.
1. We zijn niet aangepast aan een moderne omgeving.
De meeste chronische lichamelijke ziekten die we nu kennen, zijn welvaartsziekten. Het is het gevolg van onze moderne samenleving.
Het is heel ironisch. Want we leven in een gezondere maatschappij dan duizenden jaren geleden. Mede door onze inzichten in de medische wetenschap.
Maar de introductie van alcohol, tabak en te veel voedzaam eten zorgt voor nieuwe problemen. Kanker. Diabetes. Obesitas.
Alleen al het feit dat meiden vanaf hun twaalfde beginnen te menstrueren, terwijl ze er geestelijk nog niet klaar voor zijn, komt door onze gezonde voeding. Het lichaam is daardoor eerder ‘volwassen’.
Onderschat overigens ook niet het effect van minder slaap door kunstlicht en telefoontjes. Minder slapen zorgt voor een grotere kans op kanker.
We zijn niet aangepast aan deze overvloeden!
En onze geest heeft er ook last van.
Eetstoornissen en aandachtsstoornissen zijn een gevolg van de moderne samenleving.
Maar angst, depressie, schizofrenie en obsessief-compulsieve stoornissen daarentegen niet.
Er zijn geen harde bewijzen dat die nu meer voorkomen dan honderd, duizend of tweeduizend jaar geleden.
Oké. Dan nu het tweede punt.
2. Virussen en bacteriën passen zich sneller aan dan mensen
Elke 25 jaar hebben wij een nieuwe generatie als mens.
Een bacterie doet er iets korter over.
Slechts een paar uur voor een nieuwe generatie.
Daardoor zijn virussen en bacteriën goed in staat om zich aan te passen aan wat het menselijk lichaam verzint om zich te verdedigen. Dat maakt ons vatbaarder voor ziekten. Lichamelijk en geestelijk.
Ik laat dit punt verder even rusten if you don’t mind.
Oké. Door naar punt 3.
3. De beperking van natuurlijke selectie
Natuurlijke selectie betekent dat ‘de natuur’ keuzes maakt en een pad volgt.
Die gaat niet voor perfectie. Die gaat voor nut.
Die kan daardoor niet terug als iets niet echt handig is en vervolgens toch een ander pad kiezen.
Nesse vergelijkt het met de ontwikkeling van een toetsenbord.
We kunnen tal van kleine verbeteringen verzinnen. Maar we zitten toch echt vast aan knopjes met de qwerty-structuur.
Als we het toetsenbord opnieuw gaan uitvinden met misschien wel logischere plekken voor de letters, betekent dit een gigantische stap terug.
Alle systemen die aangepast moeten worden. Alle mensen die opnieuw moeten leren een toetsenbord te gebruiken.
Dat slaat eigenlijk nergens op.
Zo zit het ook met de keuzes uit het verleden van de natuurlijke selectie.
Een bekende fout in de ogen van gewervelde dieren is de ‘blinde vlek’. De plek waar de zenuwen het oog verlaten. Daar zien wij dus niets.
Een octopus heeft dit probleem niet. Die zenuwen zitten op de achterkant van het oog, precies waar die moet zijn.
De evolutie kan niet meer terug om ons oog aan te passen. Onmogelijk.
Onze hersenen zijn daardoor ook niet perfect gevormd. Ze hebben een pad gevolgd en dit is het resultaat.
Onze geest is bijvoorbeeld heel gevoelig voor denkfouten.
‘Hij beantwoordt mijn appje niet. Oh, dan zal hij mij wel niet meer interessant vinden.’ is zo’n bekende ‘als-dan’-denkfout.
Ook jij maakt die fouten vaker dan je lief is, .
4. Alles heeft een prijs
Volmaaktheid bestaat niet in het universum.
Onmogelijk.
Alles komt met een prijs. Alles.
Ons lichaam is een grote verzameling van ‘trade-offs’.
We zouden dikkere polsen kunnen hebben, zodat we erop kunnen vallen zonder ze te breken. Maar dikkere polsen kunnen we moeilijk draaien, waardoor we niet in staat zijn om een steen ver weg te gooien.
Ons immuunsysteem zou nog sterker kunnen reageren op infecties, maar dan zou het ook onze eigen weefsels gaan beschadigen.
Ons lijf is een grote, bonte verzameling van kosten-batenanalyses. Waarschijnlijk ligt elke uitkomst ergens in het midden.
We zouden minder gevoelig voor pijn en angst kunnen zijn. Maar dan was de kans waarschijnlijk groter dat we eerder zouden overlijden.
Snap je?
Door naar punt 5.
5. Uiteindelijk draait het allemaal om de seks
Het enige belang van natuurlijke selectie is voortplanting.
Die heeft er alle belang bij dat de soort overleeft, niet het individu.
Dus alles staat in het teken van voortplanten, in plaats van onze gezondheid.
Daarom zijn onze verlangens soms zo sterk, ook al weten we dat het helemaal niet goed voor ons is als we die verlangens gaan uitvoeren.
Het is die natuurlijke selectie in ons die roept om vervulling van die verlangens.
Daar kan je niks aan doen.
- ‘Sorry schat, dat ik tien keer ben vreemdgegaan tijdens onze vijfjarige relatie. Maar dat is evolutie, baby!’
- ‘Sorry collegaatje, dat ik een foto van mijn lul heb gestuurd. Evolutie, baby!’
6. We kunnen pijn en angst niet negeren
Dit is belangrijk om te beseffen: we reageren altijd op de symptomen, we reageren nooit op de ziekte zelf.
Hoesten, misselijkheid, diarree. Dat zijn symptomen van een ziekte. Niet de ziekte zelf.
Jaloezie, woede, angst en somberheid zijn symptomen. Ze zijn niet het probleem zelf.
Symptomen zijn een belangrijk verdedigingsmechanisme van ons lijf en onze geest.
Als je veel hoest, is dit een teken dat er iets met je longen aan de hand is.
Niet alleen dat, hoesten is ook nuttig bij een longontsteking. Anders ga je dood.
Gevoelens werken ook zo. Die worden ‘geactiveerd’ om je te beschermen.
Het ding is alleen, zegt Nesse, dat dit ‘systeem’ heel gevoelig is afgestemd.
Het ‘Better safe than sorry’-principe.
We voelen vaker angst dan logisch is. Zoals bij het zien van een spin…
Totaal onnodig.
Maar dat angstsysteem schiet elke keer in de overdrive. Want je weet het nooit zeker…
‘Onze emoties zijn veel nuttiger voor onze genen dan voor onszelf’, zegt Nesse nuchter.
Of zoals comedian Bo Burnham zong:
‘Everyone’s a feminist until there is a spider around.’
Evolutie, baby
Ik ben zelf een beetje sceptisch over menselijk gedrag verklaren via de evolutiebril.
Je komt namelijk heel snel in het gebied van stereotyperingen.
De man als jager. De vrouw als verzorger. Want evolutie.
Maar dat zijn interpretaties die je moeilijk kan bewijzen.
Het zijn eerder culturele verwachtingen van man en vrouw, dan dat de evolutie dat heeft bepaald.
Nesse stipt gelukkig zelf ook aan dat kijken via de ‘evolutiebril’ naar onze ziekten een manier is om het te verklaren. Het is niet het enige en ook zeker niet het juiste argument.
Ons lijf en onze geest zijn complex. Het zijn altijd combinaties van factoren die problemen veroorzaken.
Ik ga hier volgende week verder op in.
Dan gaan we praten over het nut van ‘jaloezie’, via de bril van de evolutie.
Liefs,
Tomson
Mailnotes
- Rudolf Nesse is meer een wetenschapper dan een schrijver. Zijn ideeën over angst en somberheid zijn interessant, maar niet per se goed opgeschreven. Hij heeft of slechte voorbeelden, of vergeet een goed voorbeeld te noemen bij zijn stellingen. Maar als dit onderwerp je bovenmatig interesseert, lees het boek! Het leest makkelijk weg.
- Bekijk het nummer van Bo Burnham – Five years
