Het wordt de laatste goede oorlog genoemd. Vanuit Amerikaans perspectief. Waar zij de helden waren en de Duitsers en hun bondgenoten het kwaad.
Maar tijdens een oorlog vervaagt moraal. Ook aan de ‘goede’ kant. Ik snap zelf nog steeds niet zo goed waarom er een tweede atoombom moest vallen in Japan. Maar misschien moet je daarvoor jarenlang oorlog voeren met een land om dat te begrijpen.
Een andere zinloze daad is het bombardement op de Duitse cultuurstad Dresden in februari 1945. Een stad van geen enkele economische of militaire waarde. Toch moest die volledig vernietigd worden door Britse en Amerikaanse bommenwerpers. 25.000 burgers kwamen om het leven. De stad stond minstens dertig dagen in brand. Het was overigens niet de enige stad die tot aan het einde van de oorlog door de Britten werden bestookt met bommen.
Ze hoopten de moraal van de Duitsers te breken. Net zoals de Duitsers dat aan het begin van de oorlog probeerden in Engeland. Bommen gooien op steden waar burgers wonen.
In het boek De meeste mensen deugen van Rutger Bregman blijkt deze tactiek aan beide kanten volledig mislukt. Het maakte de Duitsers of Britten niet bang. Het had een tegenovergesteld effect: mensen werden er juist gebroederlijker van. Het versterkte de moraal alleen maar.
De Amerikaanse schrijver Kurt Vonnegut was in Dresden tijdens het bombardement als krijgsgevangene. Als 22-jarige Amerikaanse soldaat zat hij met 99 andere soldaten opgesloten in ‘slachthuis 5‘. Een geïmproviseerde gevangenis. Hij schuilde tijdens het bombardement in de kelder van het gebouw, toen de bommen vielen. De kelder, waar normaal de varkens moesten wachten voor ze een pin door hun hoofd geschoten kregen.
Pas op zijn 47ste publiceerde hij zijn roman Slachthuis 5, over het bombardement. Het is niet eens een oorlogsboek. Het lijkt meer op absurdisme. Hoofdpersonage Billy Pilgrim wordt namelijk ontvoerd door buitenaardse wezens. Daar leert hij hun perspectief van tijd kennen. Het is niet lineair, zoals we het op aarde ervaren. Maar heden, verleden en toekomst bestaan tegelijkertijd. Er is geen moraal. Geen oorzaak-gevolgwereld. De dood doet er daarom niet toe. Want als alles tegelijkertijd gebeurt, ben je dood én levend. Ze geloven zelfs niet in vrije wil. De aliens zeggen: ‘De mens is de enige soort in het hele universum die in zoiets sufs gelooft als vrije wil.’
Na deze ontvoering begint Billy ook zijn leven tegelijkertijd te ervaren. Als jongen. Als soldaat. Als oorlogsveteraan. Als ontvoerde. Het leven na zijn ontvoering op aarde. Alles loopt dwars door elkaar heen in het boek, zonder dat je het overzicht verliest.
Het anti-oorlogboek werd een groot succes in de wereld. Het betekende de doorbraak van Vonnegut. Maar het schrijven van dit verhaal was een lange bevalling geweest. Hij heeft bijna dertig jaar lang geworsteld om zijn ervaringen als soldaat goed op papier te zetten.
Hoe verwerk je een oorlog als mens? Waar vind je de zin in wat je overkomen is of wat je zelf hebt gedaan? Vonnegut leed volgens zijn kinderen en vrienden duidelijk aan posttraumatische stressstoornis. Ook al is hij daar nooit voor behandeld.
Het lukte hem pas dit verhaal goed op te schrijven toen hij die buitenaardse wezens erbij haalde. Dat element van tijd gaf hem een nieuw perspectief op de oorlog. Want als verleden, heden en toekomst tegelijkertijd bestaan, is er geen zin. Dan is het leven gewoon zoals het gaat.
Het is een zin die meer dan honderd keer wordt herhaald in het boek. ‘So it goes.’ Elke keer als een mens of dier overlijdt, of als iets gruwelijks wordt verteld, wordt het afgesloten met: ‘So it goes.’ Hoofdpersoon Pilgrim heeft deze wijsheid overgenomen van die aliens, de Tralfamadorians.
Het is grappig en ironisch, deze zin. Maar ook treurig. De emotie van de dood wordt volledig weggehaald. Want zo gaat het soms in het leven… Mensen gaan dood.
Door bommen. Door kogels. Door een hartstilstand.
We zien de wereld door een lamgeslagen oorlogsveteraan. Die het met de nodige zware humor vertelt. Vonnegut vond geen zin in het bombardement van Dresden. Geen haat. Geen wrok. Geen rechtvaardigheidsgevoel. Geen logisch argument. En toch was het gebeurd.
En vervolgens gaat het leven weer door.
“It is so short and jumbled and jangled, Sam, because there is nothing intelligent to say about a massacre. Everybody is supposed to be dead, to never say anything or want anything ever again. Everything is supposed to be very quiet after a massacre, and it always is, except for the birds. And what do the birds say? All there is to say about a massacre, things like ‘Poo–tee–weet?’”
Poo–tee–weet.
Liefs,
Tomson
