|
Hey jij, Schrijver en dichter Charles Bukowski schreef ooit: It’s not the large things that send a man to the madhouse. No, it’s the continuing series of small tragedies . . . A shoelace that snaps, with no time left. Hoeveel tragedies kan je aan in je leven? Ik denk niet dat het leed van Amerikaan Abraham Lincoln in de 19de eeuw een uitzondering was. Het is gek om te beseffen, maar het was nog niet zo lang geleden een zooitje in de wereld. In de 19de eeuw haalde bijvoorbeeld 1 op de 2 kinderen nooit de leeftijd van vijf jaar. WTF. Zoiets als privacy bestond ook niet. Gezinnen sliepen met z’n allen in dezelfde kamer. Zelfs rijke mensen hadden niet per se meer slaapkamers. Als je vader een boer was, dan werd je zelf ook boer en stierf je als boer. Als vrouw stopte je carrière bij je eerste zwangerschap. Hoe slim of ambitieus je ook was. Vanaf dat moment stond je leven in dienst van de kinderen. Het leven was toen hard en voorspelbaar. Hoe houd je het leven vol als je anders bent dan de anderen? Abraham Lincoln (1809-1865) was anders. Hij was ambitieus, welbespraakt en vooral gevoelig. We zouden hem nu kunnen omschrijven als een hoogsensitieve man. Zijn jonge jaren kenden al veel tegenslagen. Al was dat in die tijd helaas vrij gebruikelijk. Zijn broer werd nog geen vijf jaar oud. Zijn moeder overleed toen hij negen jaar was. Ze stierf aan een mysterieuze ziekte die toen ten ronde ging. Het vee at namelijk giftige planten uit de omgeving. Zo kwam het gif in het vlees en de melk terecht. Alleen dat wisten ze toen nog niet… Hoe houd je het leven als gevoelig kind vol als je nauwelijks privacy hebt en je wordt geacht om hard te werken op het boerenland? Terwijl je alleen maar ellende ziet? Lincoln vond een manier om ermee te dealen. Hij trok zich terug in zijn eigen cocon. Hij las veel boeken om zichzelf op te leiden en hij schreef veel. Gedichten. Observaties. Mensen vonden hem toen vooral lui. Want als je zat te lezen, betekende dat dat je niet aan het werk was op het land. Het idee dat je via educatie jezelf kon bevrijden van armoede was toen totaal geen gangbare manier van denken. Hoewel zijn vader hem eerst nog stimuleerde in zijn zelfontwikkeling, leidde het uiteindelijk toch tot onbegrip. Dat heeft Lincoln gevoeld. Hij werd regelmatig in elkaar geslagen. En de relatie met zijn vader is daarna nooit meer goed geweest. Na de dood van zijn moeder, ging zijn vader voor zes maanden weg. Op zoek naar een andere vrouw. Zijn neef zou voor hem zorgen, maar verwaarloosde Lincoln enorm. Tja. Gekke tijd. Toch omschreven mensen Lincoln toen als een ambitieuze opgewekte tiener. Maar dit veranderde extreem in de twintiger jaren van zijn leven. Hij kon het heel goed met zijn zus vinden. Zij verliet het huis om te trouwen en raakte snel zwanger. Maar helaas werd het kind doodgeboren. Een paar weken later overleed ze zelf aan de gevolgen van het kraambed. Toen ook nog eens de beste vriendin van Lincoln overleed aan dezelfde mysterieuze ziekte als zijn moeder, knapte er iets in zijn hoofd. Zoals Bukowski zo helder beschreef, is het waarschijnlijk de optelsom van kleine tegenslagen geweest, die een mens gek kunnen maken. Lincoln was radeloos. Mensen zagen hem dagenlang in het bos rondlopen met een revolver in zijn hand, te schreeuwen dat hij een einde aan zijn leven wilde maken. Een wens die hij ook uitsprak tegen vrienden. Gelukkig maar. Want met hun steun krabbelde hij uiteindelijk toch op. Maar de zwaarte bleef. Zijn vrienden noemden het liefkozend Lincolns melancholie. Je zou het nu kunnen vertalen als: Lincolns depressie. Als hij een winkel binnenkwam, had hij meteen alle aandacht. Zijn charisma was aanstekelijk. Maar iedereen zag ook de droevigheid in zijn ogen en lichaamstaal. Iedereen zag dat hij mentaal leed. Deze zwaarmoedigheid heeft zijn lijf nooit meer verlaten. Zijn tweede grote inzinking kwam op zijn 32ste. Hij twijfelde of hij moest trouwen met Mary. Je moet begrijpen dat het huwelijk in de 19de eeuw weinig met oprechte liefde te maken had. Het was een verbond voor het leven. Een van vele verplichtingen. Als man hoorde je te trouwen en moest je daarna zorgen voor je vrouw en eventuele kinderen. Deze twijfel trok hem opnieuw in een depressie. Want Mary was niet de liefde van zijn leven. De liefde van zijn leven trouwde met zijn beste vriend Speed. Lincoln stelde het huwelijk uit. Om de zwaarte de baas te zijn, omringde hij zich met vrienden. In de hoop dat het sociale contact hem verloste van deze mentale pijn. Hij verbleef een tijdje in het ouderlijk huis van zijn beste vriend Speed. Zijn vriend kwam uit een rijke familie. Ze hadden een groot huis met land eromheen. Daar zag Lincoln vanuit het raam hoe de slaven het land bewerkten. Ook viel hem op hoe liefdevol ze in dit gezin met elkaar omgingen. Iets wat hij niet kende uit zijn jeugd. Hoewel de gezelligheid en warmte hem goed deed, was de zwaarte in zijn hoofd nog steeds aanwezig. Hij reisde met Speed terug naar huis. Op een veerboot werd hij geconfronteerd met een slavenhouder en zijn slaven. De slaven zongen liederen, lachten en hadden plezier. Daar zat Lincoln. Een vrij man. Die zich zo ongelukkig en klote voelde. En zij, die geen vrijheid kenden, kwamen het blijst van iedereen over. Deze confrontatie maakte diepe indruk op hem. Hij nam toen nog geen politiek standpunt in over de slavernij. Maar het confronteerde hem wel met zijn eigen pijn. Toen besloot hij iets drastisch te doen. Hij zocht bewust de eenzaamheid op. Hij isoleerde zich van iedereen. Lincoln wilde de zwaarte nog meer voelen. Hij wilde er volledig inzakken. Hij moest het recht in de ogen aankijken. Om zijn gedachten te onderzoeken. Om te ontdekken wat hij nou echt wilde. Hij had geflirt met de dood. Dus wat weerhield hem ervan? Waarom stond hij nog elke dag op? Waarom was hij hier? Wat moest hij in godsnaam met zijn leven aan als het zo zwaar aanvoelde? Wat was zijn hogere doel? Hij kwam tot een hele bijzondere conclusie. Daarna, in gesprek met zijn beste vriend, zei Speed: ‘Je moet in opstand komen tegen die gevoelens, anders ga je eraan onderdoor.’ Waarna Lincoln zei: ‘Ik vind het niet erg om te sterven. Maar ik weet nu waarom ik hier ben. Ik heb een enorme drijfveer gevonden. Ik wil iets betekenen voor de wereld. Ik wil iets voor mezelf bereiken en de mensen na mij inspireren. Iets groots.’ Dit was geen wens. Geen egotripperij. Dit was de enige motivatie die hij kon vinden om niet meteen een einde te maken aan zijn leven. Na dit gesprek trouwde Lincoln met Mary. Speed zag hij pas twintig jaar later weer bij de Amerikaanse burgeroorlog. Daar herinnerde Lincoln Speed aan dit gesprek. Dit was het keerpunt in zijn leven geweest, vertelde hij.
Hij vond toen de motivatie om er wat van te maken. Het was niet het enige wat toen diepe indruk op hem maakte. Ook de confrontatie met de slaven op de boot is hij nooit vergeten. Want jaren later veranderde zijn gevoelens hierover. Die slaven konden daar wel vrolijk dansen en zingen. Maar ze hadden een onmenselijk leven. Hoe kan je als land een grondwet hebben waarin je zegt dat ieder mens gelijk is? Behalve slaven… Dat was onverenigbaar. Hij stelde zich verkiesbaar als Amerikaans president en het beëindigen van de slavernij was zijn belangrijkste politieke speerpunt. Hij won de verkiezingen. Een maand later brak de burgeroorlog uit in het land. Een oorlog waar hij vele vrienden en kennissen verloor. Het viel Lincoln zwaar om zoveel mensen te verliezen. Maar elke keer weer herpakte hij zich om als president het land te leiden en te voorkomen dat het land in tweeën zou opsplitsen. De afschaffing van de slavernij heeft hij helaas niet meegemaakt. Al legde hij wel de basis daarvoor. Lincoln werd aan het einde van zijn tweede termijn als president neergeschoten in het theater. De periode na zijn dood wist iedere Amerikaan over de mentale toestand van Lincoln. Het was geen geheim dat hij zijn hele leven leed aan depressies. Het gekke is dat dit aspect van zijn leven vanaf de 20ste eeuw in vergetelheid is geraakt. Alsof de Amerikanen niet zo naar hun eigen helden wilden kijken. Als iemand die ook mentaal pijn had. Pas vanaf de jaren ’80 en ’90, bij hernieuwde interesse in de psychologie van vroegere helden, herontdekten de Amerikanen de mentale toestand van deze man. Al konden de geschiedschrijvers nog steeds niet helemaal toegeven dat die zware gevoelens echt waren. Een biograaf noemde het een lichtelijke overdrijving. Lincoln schreef namelijk vele brieven waarin hij zijn zware gevoelens blootlegde. Ook publiceerde hij gedichten. Het was geen overdrijving. Het verhaal van Lincoln is niet het bekende verhaal van een held die het grootste obstakel (vaak iets in zichzelf) overwint en zo tot grote hoogtes kan stijgen. Want hij heeft de zwaarmoedigheid niet overwonnen. Hij heeft het volledig geïntegreerd in zijn identiteit. Dat wat hem zwak maakte, werd zijn grootste drijfveer. Lincoln was een pessimist en een fatalist. Hij vond de wereld een afschuwelijke nare plek, waar mensen er met al hun beperkingen het beste van probeerden te maken. Hier vond hij zijn motivatie om zijn steentje bij te dragen aan een betere maatschappij. Om het iets beter achter te laten, dan hoe hij het vond. Elke keer weer als het leven tegenzat, raakte hij overmand door gevoelens. Om zich daarna weer te herpakken en door te gaan met zijn missie. Want het leven is zwaar gebleven. Drie van zijn vier kinderen hebben nooit het 18de levensjaar bereikt. Zijn vrouw Mary worstelde ook met haar geestelijke gezondheid. Zij kon regelmatig uitbarsten in hysterie. Helaas is ze na de dood van Lincoln opgenomen in een gesloten inrichting. De dood van haar kinderen en man is ze nooit meer te boven gekomen. Lincoln was duidelijk een product van de 19de eeuw. Het was in deze tijd dat the selfmade man opkwam. Dus dat je als persoon brak met de tradities van je familie. Dat je niet het leven ging leiden wat er van je verwacht werd. Maar dat je probeerde iets van jezelf te maken. Door een bedrijf op te richten en rijk te worden bijvoorbeeld. Of zoals Lincoln, die een groot deel van zijn leven succesvol advocaat is geweest, terwijl die geen enkele opleiding had genoten. Dat zo’n persoon, van het arme platteland, president kon worden, is het ultieme bewijs van the selfmade man. In deze tijd kwam niets voor niets het individualisme opzetten. Het kwam wel met een prijs. Een prijs die nog steeds zichtbaar is. Want de samenleving werd drukker en complexer. Steeds meer mensen kregen psychische klachten. Niet iedereen kon meekomen. Waar er een wint, verliezen er duizend. Hoewel we nu regelmatig stoere praat hebben als we tegenslagen hebben overwonnen. Als een soort peptalk naar onszelf toe dat we nu eindelijk zelfliefde hebben gevonden, de zwaarte en de trauma’s hebben achtergelaten en vol optimisme naar de toekomst kijken, is dit niet de enige invalshoek hoe we naar onszelf hoeven te kijken. Het hoeft niet zo’n hollywood-verhaal te zijn. Die van je (mentale) tegenslagen integreren in je persoonlijkheid en dat gebruiken als motivatie voor de toekomst is een andere manier. Zoals Lincoln deed. Besef hoe Lincoln vanaf zijn jeugd zich niet gesteund of begrepen voelde door zijn omgeving. Zijn honger naar kennis was een rare opstelling. Net zoals hij schreef over zijn gevoelens iets vreemds was. Niet voor niets noemden mensen hem lui, omdat hij niet op het land werkte. Hij heeft zich altijd tegen de geldende normen verzet zoals de slavernij. Zijn leven had net zo goed totaal kunnen mislukken en dat zou vrij logisch zijn geweest. Jaren eerder verloor hij bijvoorbeeld een statenverkiezing toen hij zich tegen de oorlog tegen Mexico uitsprak. Ook een impopulair standpunt. Zelfs zijn beste vriend Speed snapte weinig van zijn slavenstandpunt. Speed erfde de slaven van zijn vader en vond dit een privéaangelegenheid. Niet iets dat de overheid van hem kon afpakken. Desondanks heeft Speed zijn vriend altijd gesteund in zijn politieke ambities. Dat is ook vriendschap. Goed. Ik zou de hele dag kunnen praten over Lincoln en de 19de eeuw. Maar ik laat het hier even bij. Aanstaande vrijdag ga ik verder in op hoe Lincoln zijn zwaarmoedigheid dragelijk hield. Hij had een aantal maniertjes ontwikkeld namelijk. Liefs, Tomson  |