Jezelf worden, is niet iets dat je vindt. Het is iets dat je creëert.
Dat zei psychiater en wetenschapper Thomas Szasz (rip).
Er zit iets opbeurends in deze wijsheid: dat je met jezelf aan de slag kunt om iets te worden, in plaats van te hopen dat je iets vindt wat je hoort te zijn.
Dat laatste lijkt me een vermoeiende reis. Bij het eerste bepaal je zelf de regels.
‘Dit ben ik vanaf nu, en zo ga ik me ook gedragen.’
Maar hoe kijkt een van mijn favoriete denkers, Lacan (rip), hiernaar?
Er is geen zelf
In de filosofie van Jacques Lacan wordt onze identiteit opgebouwd door hoe mensen op ons reageren. Je neemt als het ware andermans reacties over. Ook de cultuur waarin je opgroeit, draagt daaraan bij.
Al je verlangens zijn niet je eigen verlangens, maar die van de ander.
Dat wat je moet zijn, voelt nooit hetzelfde als hoe je jezelf ervaart.
Daar komen die gevoelens van zelftwijfel en vervreemding vandaan, het gevoel dat er iets niet klopt met je.
Je zou nu misschien verwachten dat het je levensmissie moet zijn om die deken van verwachtingen af te schudden en je ware zelf te ontdekken.
Alleen Lacan kwam tot de conclusie dat er geen ware zelf is. Die bestaat niet. Je kunt er niet bij komen. Onmogelijk.
Het is gewoon een nieuw masker dat je opzet, een verhaal waar je in gelooft.
‘Nu ben ik vrij. Zo ben ik echt.’ is ook een illusie.
Vele ikken
Joseph Campbell (rip) heeft in zijn leven duizenden sprookjes, mythen, religieteksten en sagen doorgespit, en hij zag in talloze culturen zoveel overeenkomsten.
Al die verhalen die mensen elkaar al duizenden jaren vertellen, komen op hetzelfde neer.
Dat je je ouderlijk nest moet verlaten, dat je avonturen gaat beleven in de wereld, dat je tegenslagen overwint om als een ander persoon terug te keren.
Volgens Campbell moeten we zo ook naar reïncarnatieverhalen kijken. Je weet wel, het idee dat je in een volgend leven terugkeert.
Dat is een metafoor.
Het gaat niet over het hiernamaals, het gaat over het leven nu.
Dat je vele gedaantes in je hebt, en als je het leven goed speelt, zullen die verschillende identiteiten zich laten zien.
Er zit een moeder in je, én een goede vriend, én een goede minnaar, én een analytische collega.
De juiste omstandigheden zullen een nieuwe ik laten zien.
Ik moet dan altijd denken aan Winston Churchill (rip). Al zijn talenten en eigenaardigheden kwamen naar voren toen hij Engeland door de Tweede Wereldoorlog loodste als premier.
Hij was de man op de juiste plek in de juiste tijd. Wat een zegen was, en absoluut geen vanzelfsprekendheid.
Als die oorlog niet was uitgebroken, was hij geen premier geworden en had de geschiedenis hem niet opgemerkt.
De omstandigheden lieten hem veranderen in wie hij daar moest zijn.
Snap je?
De melancholie vindt jou altijd
Mijn eigen idee is dit: dat de melancholie ons altijd vindt als we klaar zijn met een versie van onszelf.
- Je doet een opleiding, je vindt je eerste baan, je maakt promotie, en dan kom je tot de schokkende conclusie dat dit werk je uitput en zielsdood maakt.
- Je wordt verliefd, je gaat samenwonen, je krijgt zes kindjes, en dan kom je tot de schokkende conclusie dat je niet met je partner oud wilt worden.
Je kunt jezelf wijsmaken dat je niet “jezelf” was in die baan of in die relatie, maar dan doe je jezelf, de baan en je ex-partner tekort. Het was een versie van jou die prima paste, maar nu niet meer.
En dan volgt de melancholie. Een periode van twijfel, somberheid en verwarring.
Wat nu te doen?
Het kost tijd om een nieuwe richting op te gaan. Om in een nieuwe ‘ik’ te veranderen.
Soms nemen we drastische maatregelen, zoals ontslag nemen of de relatie verlaten. Soms is een kleine aanpassing voldoende om er weer mee door te gaan.
Maar het kost altijd tijd. Meer tijd dan we denken.
Melancholie is altijd een overgangsfase naar een andere ‘ik’.
Mentale ziekte is een verzinsel
Nog even kort over de Hongaarse Thomas Szasz (rip 2012).
Dit is zijn volledige quote over jezelf worden:
Mensen zeggen vaak dat een persoon zichzelf nog niet heeft gevonden. Maar het zelf is niet iets dat je vindt. Het zelf is iets dat je creëert.
Hij was een controversiële denker. In de jaren ’60 bracht hij het boek The Myth of Mental Health uit.
Hij zag mentale ziektes als een sociale constructie. Je moet depressie, schizofrenie en neurosen daarom als een metafoor zien, als een teken dat er iets aan de hand is met je leven. Niet dat er iets mis is met jou.
De oplossing is daarom ook niet medicatie of therapie, maar je behoeftes duidelijker uitspreken.
Kortom: je hebt een communicatieprobleem. Aldus Thomas.
Ik mag deze dwarsdenker wel. Niet dat ik het overal mee eens ben, maar ik waardeer hoe hij bestaande denkpatronen ter discussie stelde en een boodschap van hoop bood.
Dat iets je niet zomaar overkomt omdat je ziek bent geworden, maar dat je er iets aan kunt doen door beter je behoeften te herkennen en uit te spreken.
Szasz had meer argumenten waarom de geestelijke gezondheidszorg vermeden moet worden. Hij zag de psychiater als de nieuwe priester en de geestelijke gezondheidszorg als de nieuwe kerk. En dat bedoelde hij niet positief.
De Nederlandse Wikipedia heeft een aardig overzicht van Szasz’ controversiële standpunten hierover.
Leuk om te lezen als breinkraker.
https://nl.wikipedia.org/wiki/Thomas_Szasz
Liefs,
Tomson
